Te Reo Māori

Het alfabet

Het alfabet van Te Reo Māori (de taal Māori) bestaat uit 5 klinkers en 10 medeklinkers. De klinkers kunnen een lange of korte klank hebben, in de schrijftaal hebben lange klinkers macron (een streepje) boven de letter. Māori woorden eindigen altijd op een klinker, en een medeklinker wordt altijd gevolgd door een klinker, klinkers kunnen gevolgd worden door een andere klinker.

De klinkers: a, ā, e, ē, i, ī, o, ō, u, ū.

De medeklinkers: p, t, k, m, n, ng, wh, r, h, w.

Bijna alle letters worden ongeveer uitgesproken als in het Nederlands, maar de medeklinker wh wordt uitgesproken als een f. Klik hier voor de uitspraak van de letters.

Op de website Tōku Reo kun je een complete cursus Māori volgen, je leert hier de uitspraak van woorden en letters, grammatica en een beetje van de Māori lifestyle. Compleet met podcasts, en oefeningen! Je kunt hier ook en online woordenboek vinden.

Kupu o te Rā

He Kupu o te Rā. Je kunt je hier inschrijven om elke dag een via de email het woord van de dag te ontvangen, uiteraard met betekenis en voorbeeldzin. Je kunt hier ook veel vinden over de grammatica.

De marae

hui
een bijeenkomst
marae
het hele gebied rondom (en inclusief) het gemeenschapshuis, hier vind je meestal ook een keuken, eetzaal, slaapgelegenheden en sanitaire voorzieningen
haere mai!
welkom! kom binnen!
nau mai!
welkom!
tangihanga
begrafenis ceremonie, wanneer iemand is overleden en er wordt om hem/haar gerouwd op de marae
tangi
huilen, rouwen (kort voor ‘Tangihanga’)
karanga
de ceremonie om gasten welkom te heten op de marae
manuhiri
gasten, bezoekers
tangata whenua
volk, stam die aan een bepaalde plaats behoort, plaatselijk volk, gastheer/gastvrouw
whaikōrero
de kunst en het praktiseren van spreken, speech houden
kaikōrero of kaiwhai kōrero
spreker
haka
zang/kreet en dans bedoeld als uitdaging
waiata
zang/kreet na een speech
koha
gift, kado (meestal geld, kan ook eten of iets kostbaars zijn, door de gasten aan de gastheer/gastvrouw gegeven)
whare nui
gemeenschapshuis
whare whakairo
gemeenschapshuis met houtsnijwerk
whare kai
eetzaal
whare paku
toilet
whare horoi
douche gebouw, wasgelegenheid

Concepten

aroha
compassie, tederheid, liefde
ihi
macht, autoriteit, essentiele kracht
mana
macht, autoriteit, of reputatie, invloed
manaakitanga
respect voor de gasheer/gastvrouw of vriendelijkheid naar de gasten, vermaken, zorgen voor
mauri
verborgen essentiele levenskracht of een symbool hiervan
noa
veilig van ’tapu’ (zie hieroner), niet-heilig, niet-taboe
raupatu
confisqueren, in beslag nemen (met kracht)
rohe
grens, een territorium (geografisch of spiritueel) va neen stam of sub-stam
taihoa
vertragen, wachten, uitstellen om plannen te laten ontwikkelen, enz
tapu
heilig, mag niet aangeraakt worden, moet ontweken worden omdat het heilig is, taboe
tiaki
zorgen voor, bewaken
taonga
gekoesterde bezittingen of culturele items, alles wat waardevol is
tino rangatiratanga
de hoogst mogelijke zelfstandige autoriteit
tūrangawaewae
een plaats waartoe je behoort, een positie innemen, een zetel of plaats waarmee je je kan identificeren
wehi
ontzag inboezemen
whakapapa
genealogie, voordragen van genealogie, tot stand brengen of vaststellen van verwanten relaties
whenua
land, thuisland, ook wel de nageboorte, placenta

Mensen en groepen

ariki
man of vrouw met hoge rang door afkomst
hapū
clan, stam, onafhankelijke groep mensen, geboren worden
iwi
volk, natie, stam, botten
kaumātua
ouder, ouderlingen, senioren in een groep verwanten
ngāi tātou
wij allemaal, een manier van iedereen aanspreken
pākehā
iedereen die niet Māori is (het is geen belediging)
rangatira
hooggeplaatst persoon, baas, eigenaar
tama
zoon, jongeman, jeugd
tamāhine
dochter
tamaiti
kind
tamariki
kinderen
tāne
man, echtgenoot, mannen, echtgenoten
teina/taina
jongere broer van een man, jongere zus van een vrouw
tipuna/tupuna
voorouder
tuahine
zus van een man
tuakana
oudere broer van een man, oudere zus van een vrouw
tungāne
broer van een vrouw
wahine
vrouw, echtgenote, vrouwen, echtgenotes
waka
kano, stam die afstamt van de bemanning van de ‘founding waka’
whāngai
geadopteerd, of pleegkind, jong persoon
whanaunga
familie, verwanten

Componenten van plaatsnamen

Geografische elementen zoals heuvels, rivieren, kliffen, stroompjes, bergen en bijvoeglijke naamwoorden zoals klein, groot, lang en kort, komen veel voor in plaatsnamen.

au
stroming
awa
rivier
iti
klein
kai
een van de betekenissen van ‘kai’ is ‘eten’; in een plaatsnaam betekent het dat een bepaald soort voedsel daar veel voorkomt. Kaikōura betekent bijvoorbeeld dat er op die plaats veel rivierkreeft (kōura) voorkomt en gegeten wordt.
manga
stroom
maunga
berg
moana
zee, of groot meer zoals bij Taupō
motu
eiland
nui
groot, veel
ō
of ‘o’ betekent ‘van’ (ook a, ā); veel plaatsnamen beginnen met ō, dit betekent ‘de plaats van zus-en-zo’  zoals bijvoorbeeld ōkahukura, ōkiwi, ōhau, etc.
one
zand, aarde
pae
richel, rij
papa
plat
poto
kort
puke
heuvel
roa
lang
roto
meer, binnen in
tai
kust, getijde
wai
water
whanga
haven, baai

Groeten

e noho rā
afscheidsgroet van een persoon die weg gaat
e haere rā
afscheidsgroet van een persoon die blijft
haere mai
welkom! kom binnen!
hei konā rā
doei
kia ora
hoi, goeiedag (informele groet)
mōrena
goedemorgen
nau mai
welkom, kom binnen
tēnā koe
formele groet aan één persoon
tēnā kōrua
formele groet aan twee personen
tēnā koutou
formele groet aan drie mensen of meer
tēnā tātou katoa
formele groet aan iedereen die aanwezig is, inclusief jezelf

Lichaamsdelen

arero
tong
ihu
neus
kakī
nek
kauae, kauwae
kin
kōpū
baarmoeder
māhunga
hoofd, haar (als je dit woord gebruikt voor ‘haar’ moet het altijd in meervoud zijn, dus moet ‘ngā’ ervoor staan)
manawa
hart
niho
tanden
poho
borst
puku
buik, maag
raho
testikels
ringa
hand, arm
toto
bloed
tou
anus
turi
knie
tūtae
ontlasting
ū
borsten (moedermelk is wai-ū)
upoko
hoofd
ure
penis
waewae
voet, voeten, been, benen

Video

Bronnen

Maori LanguageNZ HistoryTōku ReoHe Kupu o te Rā